Zabytkowy kompleks klasztorny w Lądzie – obecnie mieści się Wyższe Seminarium Duchowne Towarzystwa Salezjańskiego, dawniej był to klasztor cystersów. W 2009 roku obiekt uznano za Pomnik historii – warto dodać, że jest on jedną z atrakcji na Szlaku Cysterskim. Pocysterski zespół klasztorny w Lądzie nad Wartą należy do najcenniejszych zabytków w Polsce.
Klasztor cystersów w Lądzie nad Wartą został zbudowany według tradycji w 1145 roku, prawdopodobnie jako folwark klasztoru w Łeknie. Od 1175 roku funkcjonuje jako samodzielny obiekt. Około 1300 r. opactwo posiadało 30 wsi, w XIV w. był odwiedzany przez władców polskich, słynął też z kontaktów z wielkorządcami świeckimi i duchownymi.
W 1331 klasztor został spustoszony przez Krzyżaków – podczas procesu polsko-krzyżackiego cystersi świadczyli na rzecz Polski. W 1500 r. opactwo posiadało 52 wsie i 3 miasteczka. W 1511 przyjęto w sejmie ustawę, że wstęp do klasztoru mieli tylko Polacy, a od 1538 – Polacy szlacheckiego pochodzenia. Niemieccy cystersi opuścili opactwo. W latach 1697-1750 opatem był Antoni Mikołaj Łukomski, filozof, mecenas nauki i sztuki. Rządził 50 lat i właśnie jego rządy uznaje się za szczytowy okres rozwoju klasztoru i opactwa.
W 1745 r. Ląd – najstarsze opactwo cysterskie w Rzeczypospolitej – świętował 600-lecie swojej fundacji i istnienia. Jednak koniec XVIII w. to koniec świetności opactwa. Ostatni mnisi pozostali w nim do 1848 roku.
Od 1921 kościół i klasztor stanowią własność salezjanów – odremontowali zabudowania, adaptując je na cele dydaktyczne. W latach 1939-1941 był tu hitlerowski obóz przejściowy dla księży, a po jego likwidacji – ośrodek Hitlerjugend. Po wojnie salezjanie powrócili i nadal prowadzą działalność edukacyjną – obecnie Ląd jest siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego.
W 1972 rozpoczęto prace remontowo-renowacyjne obiektu. Kościół i klasztor są pod opieką konserwatorską. W 2009 zespół dawnego opactwa cystersów został uznany za Pomnik historii przez Prezydenta RP.
Opactwo Cystersów w Lądzie – wybrane zabytki
Opactwo cystersów w Lądzie widnieje w rejestrze zabytków jako zespół klasztorny cystersów, obecnie salezjanów. Obecnie jest to Pomnik Historii oraz skarbiec bezcennych zabytków. W jego skład wchodzi:
klasztor, poł. XIV, XVII/XVIII, XX;
kościół pw. NMP i św. Mikołaja, XII/XIII, 1651–1689, 1728-1735;
ogród klasztorny z podwórzem gosp., XIX-XX;
cmentarz zakonny, obecnie park, 2 poł. XIX;
ogrodzenie ogrodu i cmentarza;
mur z bramą 2 poł. XIX.
Kościół – architektura i wnętrze
Z najstarszego kościoła romańskiego do dzisiaj niestety nie zachowały się żadne fragmenty. W 1651 rozpoczęto burzenie wschodniej części i budowę barokowego kościoła – aż do 1714 r. Wschodnia elewacja otrzymała dwie wieże zakończone ażurowymi hełmami. Kościół wiele razy poddawany był rekonstrukcjom – dawniej ważną rolę pełniły tu dekoracje sztukatorskie, następnie dekoracja malarska.
Ołtarz główny pochodzi z 1721 r. i jest dziełem Ernesta Brogera z Głogowa. Z kolei autorstwa Adama Swacha jest wiele obrazów i malowideł w kościele i klasztorze. Z kolei polichromię sklepienia północnego ramienia transeptu wykonał Łukasz Raedtke na pocz. XVIII w.
W 1721 r. powstał ołtarz św. Urszuli ozdobiony sprowadzonymi w XIII w. z Altenbergu relikwiami świętej i jej towarzyszek, tzw. 11 Tysięcy Dziewic. Obok mieści się nagrobek opata Łukomskiego. Około 1730 r. powstały dwa ołtarze, dzieło śląskich snycerzy.
Ambonę wykonali snycerze z Rawicza i Rydzyny w 1735 r. – w 1799 r. została rozbudowana. Efektowne malowidła w kopule są autorstwa śląskiego freskanta, Jerzego Wilhelma Neunhertza z 1733 r., a 22-głosowe organy wykonał cysters, Józef Koegler, w 1734 r.
Klasztor
W średniowieczu wybudowano ceglany klasztor w stylu gotyckim – stoi on w miejscu wcześniejszych, drewnianych, zabudowań. Rozbudowano go około 1350 r. – we wnętrzu wzniesiono krużganki wokół wirydarza, kapitularz oraz oratorium św. Jakuba, zdobione polichromią – to jeden z najcenniejszych zabytków gotyckiego malarstwa w Polsce.
Najstarszym dziełem sztuki jest romańska patena fundacji Mieszka Starego. Około 1720 r. elewacje klasztoru i wnętrza przebudowano w barokowym stylu. Zwraca uwagę także tzw. „Sala Opacka” z malowidłami Adama Swacha. Ważnym zabytkiem była też Pietà z początku XV w., która jednak zaginęła w trakcie wojny.
Pałac opacki
Na wschód od klasztoru wybudowano w poł. XVI w. piętrowy pałac opacki, który w XVIII w. zastąpiono nowym – został jednak rozebrany na przełomie XIX/XX w.